Prawo w kosmosie

Traktat o przestrzeni kosmicznej

XX wiek stał się świadkiem początku wyścigu kosmicznego, w którym brały udział największe mocarstwa – przede wszystkim Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. W owym czasie marzenia o podboju przestrzeni kosmicznej miały ściśle polityczny charakter. Eksploracja kosmosu nie była już tylko ambitnym marzeniem człowieka o poznaniu rzeczywistości pozaziemskiej, o odkryciu, co tak naprawdę kryje się w przestrzeni kosmicznej i na innych planetach. Kosmiczne aspiracje stały się wówczas częścią walki o hegemonię, dominację nad przeciwnikami. Wyścig kosmiczny był elementem wieloaspektowej rywalizacji między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim, która przeszła do historii pod nazwą zimnej wojny.

Kosmos postrzegano jako kolejny obszar, który można zawłaszczyć i tym samym wykorzystać w walce z politycznym rywalem – również w kontekście militarnym. W obliczu tej sytuacji, a także ze względu na pierwsze pozaziemskie sukcesy, konieczne stało się uregulowanie szeregu kwestii związanych z eksploracją kosmosu. Wyżej wspomniane zagadnienia reguluje międzynarodowe prawo kosmiczne, które jest działem prawa międzynarodowego. Na to prawo składa się szereg umów międzynarodowych, dotyczących m.in. statusu prawnego kosmosu, celów, w jakich podejmowane są podróże kosmiczne czy odpowiedzialności poszczególnych państw za wyrządzone w związku z tym szkody.

Jednym z kluczowych aktów międzynarodowego prawa kosmicznego jest tzw. Traktat o przestrzeni kosmicznej. Został on podpisany 27 stycznia 1967 roku w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie. Traktat zaczął obowiązywać 10 października 1967 roku. Dzisiaj stronami umowy jest 111 państw – w tym Polska.

Zgodnie z traktatem „przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi. nie podlega zawłaszczeniu” przez którekolwiek z państw. Badania i użytkowanie kosmosu stanowią zaś „dorobek całej ludzkości” i „prowadzone lub wykonywane są dla dobra i w interesie wszystkich krajów”. W trakcie użytkowania i badania przestrzeni kosmicznej, państwa zobowiązane są do działania zgodnie z zasadami „współpracy i wzajemnej pomocy”, a decyzje, które podejmują, powinny uwzględniać interesy wszystkich państw, które są stronami tej umowy. Co ciekawe, znajdujące się na ciałach niebieskich obiekty (stacje, pojazdy kosmiczne bądź inne urządzenia) mają być udostępniane innym państwom „na zasadzie wzajemności”. To oznacza, że przedstawiciele innych państw mogą odwiedzać te obiekty po uprzedniej zapowiedzi takiej wizyty.

Artykuł IV. traktatu wyraźnie mówi o zakazie wykorzystywania przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich w celach militarnych. Zabronione jest m.in. wprowadzanie w przestrzeń kosmiczną „jakichkolwiek obiektów, które przenoszą broń jądrową bądź jakąkolwiek inną broń masowego rażenia” bądź też „zakładanie wojskowych baz, instalacji oraz fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywanie na nich prób z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych”. Eksploracji kosmosu mogą przyświecać jedynie cele pokojowe.

‍Państwa, które są stronami tej umowy, zobowiązane są do pomocy kosmonautom, uważanym za „wysłanników ludzkości w przestrzeni kosmicznej”. Ta pomoc może przybierać różne formy. Przykładowo: gdyby kosmonauta bądź kosmonautka biorący/a udział w misji kosmicznej znalazł/a się na terytorium państwa, które jest stroną traktatu (np. w wyniku awaryjnego lądowania), władze tego państwa zobowiązane są odesłać go/ją „bezpiecznie i bez zwłoki” do państwa, w którym zarejestrowany został statek kosmiczny.

Ważnym zagadnieniem poruszonym w traktacie jest również odpowiedzialność międzynarodowa państw za działania podejmowane w kosmosie, niezależnie od tego, czy misję kosmiczną prowadzi instytucja rządowa, instytucja pozarządowa czy też osoby prawne. Państwa ponoszą również odpowiedzialność za ewentualne szkody, które wyrządzi obiekt wysłany przez nie w przestrzeń kosmiczną. Odpowiedzialność ta obejmuje szkody powstałe zarówno na Ziemi, w przestrzeni powietrznej, jak i kosmosie.

To jedynie wycinek regulacji poświęconych eksploracji i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej, które składają się na międzynarodowe prawo kosmiczne. Jak już wspomnieliśmy, ten dział prawa międzynarodowego tworzy szereg umów, które szczegółowo omawiają i regulują zarówno kwestie wspomniane wyżej, jak i te, o których nie było tutaj mowy. Mamy jednak nadzieję, że odpowiedzieliśmy chociaż na część Waszych pytań. Jeśli chcielibyście jeszcze o coś zapytać, piszcie w komentarzach. Oczywiście zachęcamy Was do przeczytania całego traktatu. W linku poniżej znajdziecie tłumaczenie tego dokumentu na język polski.

Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, tzw. Traktat o przestrzeni kosmicznej, tłumaczenie na język polski: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1967a.html.

Fot. NASA on The Commons

#uw #nauka #cwiduw #poszukiwaczewiedzy #CWiDUW #wkosmos #naukajestdlaludzi #EksperciUW