#100 pytań o suszę

1/3 Polski jest zagrożona erozją wodną powierzchniową i wietrzną a w wielu powiatach występuje pierwszy stopień pilności ochrony przeciwerozyjnej. Największe zagrożenie erozją wodną w Polsce dotyczy Małopolski oraz Podkarpacia. Sytuacja nie jest dobra również w województwie śląskim, świętokrzyskim, lubelskim i dolnośląskim.

Lasy górskie rosną powyżej wysokości 500 m n.p.m. Taka lokalizacja oznacza, że składają się z drzew, które nie występują na niżej położonych obszarach. Drzewa przystosowały się do chłodnego klimatu, ulew i intensywnego nasłonecznienia. Na poziomie lokalnym chronią okolicę przed zagrożeniami naturalnymi, takimi jak: lawiny, osunięcia ziemi i osuwiska, powodzie czy właśnie susze. Ponadto tworzą unikatowe ekosystemy i są domem bardzo wielu zależnych od nich gatunków roślin i zwierząt.

Na pewno nie. Sosna najlepiej czuje się w klimacie zimnym lub umiarkowano-zimnym. Obecnie jesteśmy świadkami zmian globalnych, z którymi wiąże się także wzrost średniej temperatury. Sosna, będąca rośliną wrażliwą na wysokie temperatury, nie jest więc dobrym wyborem.

Erozja gleby to naturalny proces, który wpływa na wszystkie formy terenu i odbywa się powoli. Stanowi następstwo działania sił takich jak woda czy wiatr, należy jednak pamiętać, że działalność człowieka może ją znacznie przyspieszać i pogłębiać. Proces erozji obejmuje odrywanie, przemieszczanie i osadzanie się gleby. Na jego skutek dochodzi do zmniejszania produktywności gruntów ornych i przyczyniania się do zanieczyszczenia sąsiednich cieków wodnych, terenów podmokłych i jezior.

Tak, tereny niepokryte roślinnością, które dodatkowo są górzyste, najsłabiej zatrzymują wodę. Brak roślinności jest często wynikiem destrukcyjnej działalności człowieka, polegającej między innymi na nadmiernym wyrębie lasów czy nieprawidłowym prowadzeniu gospodarki rolnej. Im bardziej bogaty w gatunki i „zarośnięty” teren, tym więcej wody zmagazynuje. Ponadto roślinność, dając cień i uwalniając wodę z liści w procesie parowania, lokalnie podnosi poziom wilgotności powietrza i obniża temperaturę.

Zatrzymanie wody w glebie jest możliwe dzięki naturalnym „gąbkom”. Mokradła, torfowiska, lasy i kwietne łąki zbierają i magazynują wodę, a jednocześnie przeciwdziałają powstawaniu suszy oraz powodzi. Powinniśmy zaprzestać wycinki starych lasów, na wsiach i w miastach sadzić nowe drzewa, odtwarzać i dbać o mokradła, torfowiska oraz naturalne koryta rzek.

Aby chronić glebę przed suszą możemy ściółkować rosnące w niej rośliny – to bardzo pomaga w utrzymaniu wilgoci w glebie. Naszymi sprzymierzeńcami są również dżdżownice, które spulchniają glebę. Warto też sadzić rośliny okrywowe, odporne na suszę.

Woda znajdująca się w glebie, transportuje do rośliny wszystkie składniki odżywcze. Woda jest przez glebę magazynowana i pobierana przez rośliny, gdy tego potrzebują. Brak zmagazynowanej w glebie wody może powodować jej erozję i wypłukiwanie składników odżywczych. Susza sprawia, że brak wody w glebie uniemożliwia jej pobieranie przez rośliny uprawne.

Odpowiedzialne rolnictwo powinno być nastawione na międzyplony i płodozmiany, wprowadzenie uprawy bezorkowej, tworzenie miedz i ochronę zadrzewień śródpolnych i, jeśli to konieczne ich nasadzanie, przy wykorzystaniu rodzimych gatunków drzew i krzewów. Jednocześnie powinni tworzyć zadarnione strefy buforowe wzdłuż rowów, strumieni czy innych cieków, aby ograniczyć spływ związków azotu i fosforu zawartych w nawozach z pól do wód powierzchniowych. Dla właścicieli gruntów powinny zostać wprowadzone instrumenty dopłat za wspieranie naturalnej retencji na ich terenach (np. oczka śródpolne, stawy bobrowe), tzw. opłaty retencyjne.

Tak. Mamy realny wpływ na to, czy zjawisko suszy będzie się pogłębiać. W pierwszej kolejności musimy zmienić swoje myślenie o wodzie. Woda stanowi cenny surowiec, z którym powinniśmy obchodzić się oszczędnie. Każdy z nas może odpowiedzialnie gospodarować zasobami wodnymi w gospodarstwie domowym. Konieczne są również działania systemowe na skalę krajową i globalną. Zamiast odprowadzać ją rowami melioracyjnymi do uregulowanych rzek i dalej do morza, powinniśmy zrobić wszystko, żeby zatrzymać ją w dorzeczach i wspomagać naturalną retencję krajobrazową.

Produkty konsumenckie odpowiadają nawet za jedną trzecią śladu wodnego większości ludzi. Zmniejszając ilość kupowanych produktów – od odzieży przez elektronikę po artykuły gospodarstwa domowego – możesz radykalnie zmniejszyć swój ślad wodny. Ograniczanie w spożycia mięsa to również dobry sposób na oszczędzanie wody, ponieważ duże jej ilości są wykorzystywane w hodowlach przemysłowych.

Warto podzielić ogród na strefy – wydzielić strefę na łąkę kwietną czy niekoszony trawnik. W ten sposób nie będziemy jedynie przeciwdziałać suszy, ale stworzymy też raj dla zagrożonych wyginięciem owadzich zapylaczy roślin takich jak: dzikie pszczoły, trzmiele, ćmy czy motyle. Dzięki ich obecności inne rośliny w ogrodzie będą częściej oraz lepiej kwitnąć i owocować. Łąki kwietne pomagają w sposób naturalny gromadzić i oszczędzać wodę w ogrodzie, ponieważ zatrzymują wilgoć dłużej niż trawa.

Zarządzaniem zasobami wodnymi zajmuje się tzw. gospodarka wodna. Jest to dział zajmujący się kształtowaniem zasobów śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych, jak również ich ochroną przed wyczerpaniem i zanieczyszczeniem.

W Polsce obowiązuje ustawa o Prawie Wodnym– to ona reguluje zarządzanie zasobami wodnymi w kraju. Zgodnie z tą ustawą zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności i gospodarki oraz ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, w szczególności w zakresie: zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości wody dla ludności, ochrony przed powodzią oraz suszą, ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz niewłaściwą lub nadmierną eksploatacją, utrzymywania lub poprawy stanu ekosystemów wodnych i zależnych od wód, zapewnienia wody na potrzeby rolnictwa oraz przemysłu, tworzenia warunków dla energetycznego, transportowego oraz rybackiego wykorzystania wód, zaspokojenia potrzeb związanych z turystyką, sportem oraz rekreacją.

W pierwszej kolejności na poziomie jednostki – każdy z nas powinien zmienić swoje myślenie o wodzie. Rozsądnie gospodarować nią w domu, nie marnować wody pitnej w ogrodzie a także przekazywać tę wiedzę innym w swoim otoczeniu. W kwestii zmian systemowych powinniśmy zaprzestać regulacji rzek i osuszania mokradeł, przy jednoczesnym renaturyzowaniu już wyregulowanych rzek i zdegradowanych wcześniej mokradeł. Zamiast odprowadzać wodę rowami melioracyjnymi, należy zrobić wszystko, żeby zatrzymać ją w dorzeczach, co wspomoże podnoszenie się zwierciadła wód podziemnych. Kluczowe działania adaptacyjne do zmian klimatu powinny obejmować: retencję opadu jak najbliżej miejsca, w którym spada, zatrzymanie wody w każdej dostępnej formie oraz wykorzystanie zgromadzonej wody do podlewania.

Wodę, którą myjemy owoce i warzywa możemy wykorzystać ponownie do podlewania kwiatów na tarasie czy roślin doniczkowych. Do tego celu można też wykorzystywać wodę po gotowaniu ziemniaków, makaronu czy jajek (o ile jej wcześniej nie posoliliśmy).

W czasie suszy warto zmniejszyć częstotliwość koszenia trawnika oraz zwiększyć jego wysokość. Zielony trawnik nie jest podstawową potrzebą, którą musimy zaspokoić w swoim codziennym życiu. Tym bardziej, że trawy są roślinami bardzo szybko odradzającymi się. Jeśli już chcemy cieszyć się jak najdłużej zieloną murawą, powinniśmy pomyśleć o gromadzeniu wody deszczowej oraz wykorzystywaniu do tego celu tzw. szarej wody (lub inaczej szarych ścieków).

Nieskoszony trawnik zatrzymuje wilgoć i zapobiega erozji ziemi. Jeśli już kosisz trawę, nie zbieraj z niej ścinek. Pozostaw je na ziemi. Będą działać jak ściółka i spowalnią parowanie wody z powierzchni gleby.

Brak wody poważnie wpływa na rolnictwo. Przez zmianę klimatu wegetacja roślin została zaburzona – ciepłe i bezśnieżne zimy sprawiają, że rośliny muszą mierzyć się z brakiem odpowiedniej ilości wody już na początku sezonu wegetacyjnego, co w rezultacie przyczynia się to do wzrostu cen poszczególnych produktów.

Edukacja nie powinna ograniczać się jedynie do młodego pokolenia i dzieci. Upowszechnienie wiedzy na temat środowiska powinno dotyczyć wszystkich bez względu na wiek. Wiedza na temat zjawiska suszy i jej konsekwencji, uwrażliwienie na ograniczone zasoby wody w kraju, zachęcenie do podjęcia działań na rzecz ochrony i racjonalnego gospodarowania zasobami wody głównie na poziomie jednostki i społeczności lokalnej, powinny wspierać działania systemowe (na poziomie krajowym) przeciwdziałające konsekwencjom zmian klimatu.