Kosmos w naszej ziemskiej codzienności

Czy zdarza się Wam poszukiwać niezwykłych astronomicznych zjawisk? Pewnie tak. A czy macie pewność, że potraficie nazwać te zjawiska, które obserwujecie na niebie? A może zdarza Wam się marzyć o karierze astronauty? Na wszelki wypadek podajemy poniżej garść „kosmicznych” informacji. Kto wie, może okażą się one dla Was przydatne, gdy następnym razem – z przyklejoną do twarzy lornetką lub lunetą – będziecie błądzić wzrokiem wśród gwiazd.

Podstawowa wiedza o zjawiskach astronomicznych

Wszyscy wiemy, że jako mieszkańcy Ziemi jesteśmy częścią kosmosu, a dokładniej Układu Słonecznego. Żyjemy na jednej z 8 planet obiegających Słońce, ruch Ziemi po orbicie Słońca skutkuje zmianami pór roku, a obrót Ziemi wokół własnej osi decyduje o cyklu dnia i nocy. To raczej wiedza, której się nie zapomina.

Jak rozpoznać, co właściwie widzimy na niebie? Czym różni się „spadająca gwiazda” od komety? Jak często występuje i na czym właściwie polega zaćmienie? Czy Pluton jest, czy nie jest planetą? Czym są galaktyki? Ile ich jest?

Spadające gwiazdy

Zjawiska, które określamy jako spadające gwiazdy, to meteory, czyli małe fragmenty materii skalnej (oderwane od większej całości – meteoroidu). Przemierzając przestrzeń kosmiczną najczęściej spalają się one w ziemskiej atmosferze. Ich resztki, które czasem znaleźć można na Ziemi, to meteoryty. „Spadające gwiazdy” docierają do naszej planety z prędkością od 10 do ponad 70 kilometrów na sekundę.

Komety

Z kolei komety stanowią połączenia lodów (głównie zestalonej wody) oraz tlenku i dwutlenku węgla. Przelot komety w pobliżu Słońca powoduje ogrzanie jej powierzchni. Skutkiem jest uwolnienie gazów i pyłu. Tworzą one – tak charakterystyczny dla komet – „warkocz”. Natomiast na „głowę” komety składają się jądro i tzw. koma, czyli pyłowo-gazowa atmosfera o kulistym kształcie. Wielkość głowy może dochodzić do wielu setek tysięcy kilometrów.

Zaćmienie Słońca

Jak często możemy obserwować zaćmienie Słońca? Teoretycznie – dosyć często. Ma ono miejsce 2-5 razy w roku. Wtedy tarcza Słońca zakrywana jest przez tarczę Księżyca. Jak to możliwe? Dla obserwatora ziemskiego i z jego perspektywy (w rzeczywistości znacznie mniejsza) tarcza Księżyca i tarcza Słońca są niemal równe. Jednak – obserwacja zaćmienia Słońca nigdy nie jest możliwa jednocześnie z całej powierzchni globu. Maksymalny obszar, na którym widać całkowite zaćmienie, to koło o średnicy 270 kilometrów. Przy najkorzystniejszych warunkach obserwacyjnych zaćmienie trwa tylko kilka minut. W danym, konkretnym miejscu na Ziemi zaćmienie obserwować można raz na sto lat.

Pluton

Część z Was z całą pewnością pamięta, że podczas nauki o planetach w szkole Pluton był zaliczany do ich grona. Później, w 2006 roku, świat obiegła wiadomość, że Międzynarodowa Unia Astronomiczna odebrała mu ten status (przypisywany mu od 1930 r.). Obecnie badacze nazywają go często planetą karłowatą. Jest to spowodowane tym, że obecne kryteria klasyfikowania planet są wysoce nieścisłe… Niewykluczone, że już niebawem do stałego zestawu 8 znanych nam planet oprócz Plutona dołączą także inne ciała niebieskie… Nie jest to jednak pewne.

Skąd te nieścisłości i znaki zapytania? Zapewne z tego powodu, że kosmos jest rozległy i pełen tajemnic, których poznanie – jeżeli jest w ogóle możliwe – zajmie nam jeszcze wiele, wiele lat. W widzialnym wszechświecie istnieje, według szacunków, 350 miliardów galaktyk oraz trzy i pół biliona galaktyk karłowatych. Sama nasza galaktyka liczy od 200 do 300 miliardów gwiazd… Mimo to jesteśmy przekonani, że warto starać się zrozumieć nasze usytuowanie w przestrzeni pozaziemskiej.

A może… kariera w kosmosie?

Czy jako dzieci zdarzyło Wam się marzyć o tym, żeby polecieć w kosmos? Lekko unosić się w powietrzu i oglądać Ziemię tak małą, jak niebieska kropla zawieszona w rozgwieżdżonej przestrzeni? Jeśli tak, to musimy Was niestety rozczarować – nie jest to takie proste, chociażby ze względu na to, że rekrutacje astronautów przez agencje kosmiczne odbywają się bardzo rzadko. Dopiero w ubiegłym roku odbył się pierwszy od 11 lat nabór astronautów Europejskiej Agencji Kosmicznej. Co ciekawe, również w 2021 roku, NASA poszukiwała kandydatów i kandydatek do udziału w symulacji życia na odległej planecie. Obecnie obie rekrutacje zostały już jednak zakończone…

Oczekiwania wobec astronautów

Do życia w przestrzeni kosmicznej, jak do warunków każdej pracy wymagającej siły fizycznej, należy się odpowiednio przygotować. Jakie warunki należy spełnić, by zostać astronautką/astronautą? Wymagania różnią się w zależności od agencji kosmicznej, ale niektóre z nich stanowią standard.

Do niezbędnych wymagań należą:

– wyższe wykształcenie (techniczne lub z przedmiotów ścisłych);
– minimum kilka lat praktyki zawodowej;
– doskonała kondycja fizyczna (przyszłych astronautów czekają intensywne, trwające wiele miesięcy szkolenia i testy kondycyjne, w trakcie których kandydaci narażeni są na duże obciążenia fizyczne);
– odpowiedni profil psychologiczny: zdolność nawiązywania dobrych stosunków z ludźmi, umiejętności adaptacji, radzenia sobie ze stresem i pracy zespołowej, samokontrola i zrównoważony temperament;
– wcześniejsze doświadczenie w obsłudze pojazdów powietrznych jest dodatkowym atutem.

Według wytycznych Europejskiej Agencji Kosmicznej astronautką/astronautą może zostać osoba spełniająca następujące kryteria fizyczne:

wzrost: 150-190 cm;
miara w pozycji siedzącej: 80-99 cm;
waga: od 50 do 95 kg;
wiek – do 50 lat.

Kobiety na astronautki

No dobrze, oficjalne wymogi – oficjalnymi wymogami, ale jak to jest z parytetem płci wśród astronautów? W 1963 roku w kosmos poleciała pierwsza kobieta – była to Rosjanka, Walentina Tierieszkowa. Pomimo upływu lat statystyki wciąż wykazują znaczną przewagę mężczyzn. Dziś kobiety stanowią zaledwie około 15% wszystkich ludzi, którzy dotąd eksplorowali przestrzeń kosmiczną. Na szczęście ostatnie misje dają nadzieję na to, że ten stan będzie się powoli zmieniać.

Czy chcielibyście znaleźć się w przestrzeni kosmicznej? Jesteście na to gotowe/gotowi?

Ruszajmy razem „W kosmos”

Na koniec zapraszamy do wysłuchania podcastu „W kosmos”: Od gwiezdnego amatora do astronomicznego profesjonalisty – o obserwacji nieba opowiada Monika Sitek z Obserwatorium Astronomicznego UW w rozmowie z Patrycjuszem Wyżgą.

Rozgwieżdżone niebo fascynuje ludzi. Niezależnie od tego, czy widok ogromu gwiazd wywołuje w nas lęk, czy ciekawość – warto wiedzieć, w jaki sposób i za pomocą jakich narzędzi można je najskuteczniej obserwować oraz uwieczniać? Jak szybko stać się (niemal) profesjonalnym astronomem?

Podcast można odsłuchać na:

YouTube: https://youtu.be/z0vFiu4_KZ4
Spotify: http://bityl.pl/4VuCw
www: https://cwid.uw.edu.pl/podcasty/w-kosmos/